NIJL Staalconstructies gaat de grens over.
Van woestenij naar bruisend dorp (slot)
Met de komst van de NIJL was de suikerbietenlucht voorgoed uit ons dorp verdwenen. Daarvoor in de plaats kwam het gedreun van voorhamers. Kloeke klinknagelkoppen werden beurtelings door twee stoere mannen vastgeslagen. De hoeveelheid producten werd steeds verder uitgebreid en verfijnd. Het werden omvangrijke en hoogwaardige constructies, die hun weg vonden in binnen- en buitenland. NIJL Staalconstructies werd een internationaal gevestigde naam.
Vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog begon het bedrijf aan een gestage groei. Dat leidde in de daarop volgende jaren tot verschillende in het oog lopende staalconstructies. Een markthal in Arnhem? De NIJL! Een schouwburgkap in Baarn? De NIJL! Een veilinghal in Kwintsheul? De NIJL! Een magazijn voor Reesink in Zutphen en fabrieksgebouwen voor Bruynzeel in Zaandam? De NIJL! En wat te denken van een distributiecentrum van twee en een halve hectare voor Ahold in Zwolle. Het was wederom de NIJL die de klus klaarde.
In 1961 vond er een directiewisseling plaats. Paolo Koetsier, een zoon van de oprichter Roelof Koetsier, kreeg als algemeen directeur de leiding over het familiebedrijf. In de jaren zestig werd het fabrieksterrein flink uitgebreid. Zo kwam er onder andere een nieuwe verfspuithal. Omdat de binnenlandse markt eind jaren zeventig stagneerde, ging de directie op zoek naar exportmogelijkheden. En met succes! Zo werden onder andere in Libië door de NIJL slachthuizen, kuikenbroederijen en krachtstations gebouwd. Juist voordat de economie inzakte, kon de NIJL, dankzij de exportbevordering door de overheid, verdergaan, terwijl veel andere staalconstructiebedrijven vanwege de malaise moesten sluiten. In die tijd ging zestig procent van de productie van de NIJL naar het buitenland!
In 1976 bestond de NIJL vijftig jaar. Met werkgelegenheid voor circa honderd werknemers behoorde het tot een van de grootste werkgevers van het dorp. Het belang van het bedrijf werd door B&W van Ommen onderstreept door een straat naar de oprichter te vernoemen: de R.Koetsierstraat.
Aan het eind van de jaren tachtig ging door de algemeen heersende slapte ook de NIJL bijna failliet.
Gelukkig werd toen op het juiste moment een belangrijke order verkregen van Lumus HTS, het grootste ingenieursbureau in de petrochemische industrie ter wereld. Ongeveer duizend ton staal werd in onderdelen verscheept naar Singapore voor de bouw van een grote stoomcondensor: honderddertig meter lang, twintig meter breed en zesentwintig meter hoog, met in de wanden vierentwintig ventilatoren, waarvan zestien met een doorsnede van tien meter! Toch waren de omstandigheden als gevolg van de Golfoorlog nog steeds lastig. Hoewel er voldoende werk was, bleef de zaak verliesgevend.
Nadat gedurende een flink aantal jaren het bedrijf geleid was door verschillende interim-managers werd de NIJL in 1992 overgenomen door de heren Haarman en Kramers, die het bedrijf omzichtig begonnen te reorganiseren. Zo werd het personeelsbestand afgeslankt tot nog ongeveer vijftig werknemers. Er waren toen vier afdelingen: engineering, productie, conservering en montage. De voornaamste activiteit bestond uit het tekenen, berekenen, vervaardigen, conserveren en monteren van verschillende staalconstructies, waarvan de onderdelen op de bouwplaats door eigen geroutineerde montagespecialisten in elkaar konden worden gezet. Men werkte in ploegen, die allen de beschikking hadden over een volledig ingerichte bus, geschikt voor alle werkzaamheden. Door het bezit van diverse certificeringen bewees het bedrijf dat de zekerheid omtrent kwaliteit gegarandeerd was.
Was de situatie bij het aantreden van het duo Haarman/Kramers ronduit slecht, tegen het eind van de eeuw begon de ingreep zijn vruchten af te werpen. Men koos bewust voor een breed aanbod van producten en diensten. De afnemers hadden een gevarieerde samenstelling: grootwinkelbedrijven, aannemers, chemische industrie, energiebedrijven. Maar ook de ‘gewone man om de hoek’ kon bij de NIJL terecht: boutje, balkje, moertje….. de deur stond open, zelfs voor kleine projecten als trappen en/of leuningen.
Eind 1999 hoopte men bij de NIJL te kunnen beginnen met de nieuwbouw op het industrieterrein. Tegen het midden van het jaar 2000 moest de nieuwe fabriek klaar zijn. De verhuizing ging niet zonder slag of stoot. Het probleem was dat die operatie elf miljoen gulden moest kosten en dat er niet voldoende overheidssubsidie viel te krijgen. De gemeente Dalfsen werd de reddende engel door de verlening van een ruimhartige verplaatsingssubsidie van vijfendertig gulden per vierkante meter. Na het vertrek van de NIJL uit het centrum kon de gemeente ook beginnen met de herinrichting van “het hart van Lemelerveld”. Enkele Lemelerveldse ondernemers hadden al plannen klaarliggen voor het Kroonplein. De NIJL ging verhuizen naar “’t Febriek”. Eind goed, al goed?
Was het maar waar! De economische toestand en de problemen in de bouwsector maakte het de NIJL moeilijk het hoofd boven water te houden. Men moest het aantal werknemers terugschroeven. Er vielen zelfs gedwongen ontslagen. Donkere wolken pakten zich samen boven de NIJL. Een faillissement naderde met rasse schreden: het bedrijf was niet meer te redden. Het doek viel op 21 mei 2012.
Na zesentachtig jaar kwam er een einde aan het “ijzeren tijdperk” van Lemelerveld. Een van de grotere werkgevers in Lemelerveld hield op te bestaan. Er is eigenlijk nauwelijks meer iets in het dorpsbeeld terug te vinden wat nog herinnert aan die tijd. Alleen een replica van de oorspronkelijke Ellenbroeksbrug over het kanaal laat nog een glimp zien van dat rijke verleden. Het is niet anders.
© Bert Rodenburg
1 Marinus Boertjes; 2 Wim Legebeke; 3 Jan Slotman; 4 Walther Huisjes; 5 ? Titulaar; 6 Paolo Koetsier; 7 Alfred Bouwmeester; 8 Robbie Alferink; 9 Herman Antonissen; 10 Herman Wooldrink; 11 Derk Jan Schepers; 12 Johan Reimink; 13 Helmus Van der Vegt; 14 Harrie Kisteman; 15 Leo Tijhaar; 16 Hendrie Harmsen; 17 Hans Vlietstra; 18 Kees Ellenbroek; 19 Martin Kijk ik de Vegte; 20 Bernard Schotman; 21 Jo Knobben; 22 Herman Heerink; 23 Erik Eilander; 24 Henk Harmsen; 25 Bennie Koggel; 26 Gerard Schotman; 27 Bert Stek; 28 Anton Schotman; 29 Ina Berghuis; 30 Wim Jansen; 31 Erik Exel; 32 Wim Schrijver; 33 Onbekend; 34 Alexander Kok; 35 Klaas Brink; 36 Hein Alferink; 37 Henry Wilms; 38 Anton Besten; 39 Toone Oostelaar; 40 Jan Vowinkel; 41 Harrie Dijkman; 42 Gerrit Jan Dijk; 43 Evert Kisteman; 44 Bennie Bovenmars; 45 Gosse Teekema; 46 Jan van Dalen; 47 Gerard de Haan; 48 Hans Brok; 49 Bertus Vrolijken; 50 Hans Scholing; 51 Henk Reimert; 52 Jan Praas; 53 Roel Brink; 54 Wim Spijkerman; 55 Herman Veltmaat.
Groepsfoto genomen voor de Lemelervelder tijdens het 60 jarig jubileum NIJL in 1986 – met oud-werknemers.
Boven vlnr: Jan Vowinkel, Erik Eilander, Bennie Bovenmars, Herman Wolderink, Henk Harmsen, Hein Alferink en Hendrie Harmsen.
Onder vlnr: Gerard Schotman, Robbie Alferink, Henk Reimert, Wim Schrijver, Anton Schotman en Harrie Dijkman. Liggend: Bernard Schotman.
Paolo Koetsier met Herman Wolderink in 1986 bij de Darley plaatknipmachine.
Bert Rodenberg heeft de geschiedenis van de NIJL Lemelerveld in kaart gebracht en er een mooi artikel over geschreven. Tegelijkertijd is Hans Heerink op bezoek gegaan bij enkele oud-werknemers om zoveel mogelijk foto’s boven water te krijgen, deze in de scannen en te bewerken om zo deze beelden met bijbehorende informatie te behouden voor het nageslacht. Wim Spijkerman, Kees Ellenbroek , Gerard Schotman en Herman Woolderink hebben vele foto’s beschikbaar gesteld en verteld wat en wie er op de foto’s staan en waar deze genomen zijn. Mocht iemand naar aanleiding van dit artikel mooie foto’s of documenten boven water krijgen, dan hou ik mij aanbevolen (hansheerink@outlook.com 06-25321268).
Kees Ellenbroek
De volgende foto’s en herinneringen zijn van Kees Ellenbroek. Kees is in 1953 in dienst gekomen bij de NIJL. De eerste jaren ging Kees op montage naar allerlei projecten in Nederland. Vanwege rugproblemen kon Kees het zware montagewerk niet meer aan en werd hij 1964 chef werkplaats in het voorste deel van de fabriekshal aan de kanaalzijde. Daar kwam het materiaal binnen en werden balken op maat afgekort en platen geknipt. Daarna werd er afgetekend voor de gaten die geboord en of geponst moesten worden.
In het middendeel, het constructiedeel, werd alles gemonteerd en gelast. Daar bevond zich een zaag voor klein werk, het lasgedeelte met verschillende lasapparaten en drie kraanbanen. Van het constructiedeel was eerst Jo Knobben de chef en later Gerard Schotman, die nog weer later chef van de hele werkplaats werd.
In het achterdeel vond de afwerking van het eindproduct plaats met menie of zinkcompound. Willem Heerink was eerst spuiter en later Derk Jan Schepers. Eerst had Bertus ten Brinke daar de leiding en later Wim Legebeke. Achter de spuithal was de opslag van het eindproduct in het verlengde van de fabriek.
Foto’s van Kees Ellenbroek op montage en in de fabriek:
- NIJL – Kees Ellenbroek 01 t/m 03 – op montage in Steenwijk – Tapijtfabriek Nobelco.
- NIJL – Kees Ellenbroek 04 – op montage in Steenwijk met v.l.n.r. Albert Kisteman, Willem Heerink, Gait Ardesch, Cornelis Deurink (vader van Jan Deurink die begonnen is met Sukerbiet.nl) en Kees Ellenbroek.
- NIJL – Kees Ellenbroek 05 en 06 – radartoren in aanbouw.
- NIJL – Kees Ellenbroek 07 – oude aanzichtkaart NIJL.
- NIJL – Kees Ellenbroek 08 – luchtfoto in kleur NIJL.
- NIJL – Kees Ellenbroek 09 – oostzijde haven met magazijn en ingang bovenwoning – vanwege ruimtegebrek staan er stellingen buiten met plaatmateriaal.
- NIJL – Kees Ellenbroek 10 – Kruppkraan – Jan Praas onderhield de kranen.
- NIJL – Kees Ellenbroek 11 – buitenzijde zaaghal met fietsenhok op de plek van de oude haven – de boom rechts op de foto staat nu nog voor de brugkerk.
- NIJL – Kees Ellenbroek 12 – oude legervoertuigen met rupsbanden en mast. Deze voertuigen zijn nog gebruikt bij de opnamen van de film “een brug te ver”.
- NIJL – Kees Ellenbroek 13 – garage.
- NIJL – Kees Ellenbroek 14 – kantine.
- NIJL – Kees Ellenbroek 15 – tekenkamer.
- NIJL – Kees Ellenbroek 16 – werkplaats – constructiedeel midden met zaag voor klein werk – lasgedeelte en drie kraanbanen.
- NIJL – Kees Ellenbroek 17 – werkplaats – voorzijde hal met aftekendeel – links straalmachine – daarachter afkortgedeelte met snijbranders. Men haalde daar inkepingen uit balken voor het pas maken van constructies om raveelverbindingen te maken.
- NIJL – Kees Ellenbroek 18 – werkplaats – voorzijde met op de voorgrond kolomboormachine – op de achtergrond twee ponsmachines.
- NIJL – Kees Ellenbroek 19 – werkplaats – zaagmachine met aftekengedeelte – aan de voorzijde helemaal links ponsmachines – rechts stempelmachine voor tijdsregistratie.
- NIJL – Kees Ellenbroek 20 – werkplaats – de richtbank met op de achtergrond de kolomboormachine.
- NIJL – Kees Ellenbroek 21 – werkplaats – de Darley plaatknipmachine waar Herman Woolderink veel mee heeft gewerkt – rechts een ponsmachine waarmee met behulp van een mal meerdere platen op dezelfde wijze geponst konden worden.
- NIJL – Kees Ellenbroek 22 – werkplaats – straalmachine die met staalgrit balken kon schoonstralen.
- NIJL – Kees Ellenbroek 23 – werkplaats – spuit en afwerkgedeelte – met menie of zinkcompound.
- NIJL – Kees Ellenbroek 24 – werkplaats – opslag achter de spuithal in het verlengde van de fabriekshal.
Wim Spijkerman
De volgende foto’s en herinneringen zijn van Wim Spijkerman. Wim is in 1965 begonnen in de fabriek als samensteller en lasser. Na 9 maanden ging Wim op montage naar vele projecten in binnen en buitenland. Vanaf 1990 is Wim weer aan de werkplaats gekomen. Wim werd toen ingezet voor nieuwe ontwikkelingen en innovatie binnen het productieproces. Ook pleegde hij onderhoud aan machines. Voor de nieuwbouw heeft hij de lay-out ontwikkeld met de meest logische indeling voor het productieproces. Onderdeel daarvan waren maar liefst 20 wandconsole kranen, reikwijdte 9 meter en 2 ton hijsvermogen. Iedere samensteller/lasser had zijn eigen kraan. Op die manier hoefde niemand te wachten en was er daardoor geen productieverlies. Wim maakte ook de planning voor de verhuizing naar bedrijventerrein ‘t Febriek. In 1350 uur zijn alle machines verhuisd naar de nieuwe locatie en weer aangesloten.
Wat veel mensen niet weten, is dat NIJL Staalconstructies een breed productengamma had. Het bedrijf engineerde, produceerde en monteerde niet alleen omvangrijke en hoogwaardige constructies, maar ook voor ‘klein-materiaal’ was men bij NIJL aan het juiste adres.
NIJL ontwierp en fabriceerde industriehallen, leidingbruggen, vrieshuizen, radartorens, distributiecentra, loopkranen, tribunes, veestallen, bordessen, trappen en complete casco’s. Ook werden grote projecten door NIJL gerealiseerd. Het gehele traject, van ontwerp tot en met de oplevering kon door NIJL verzorgd worden. Deze projecten vonden zowel in Nederland als over de rest van de wereld plaats, bijvoorbeeld in Saoedi-Arabië, Libië, Griekenland, Zaïre, Nigeria, Paraguay, Polen en andere EU-landen. De verschillende onderdelen werden op de bouwplaats door eigen, geroutineerde montagespecialisten van NIJL gemonteerd.
In de beginjaren van NIJL waren de loonkosten laag en de arbeidsomstandigheden slecht. In de loop van de jaren kwam er steeds meer aandacht voor veilige werkomstandigheden en het verminderen van de fysieke belasting voor de werknemers om te voorkomen dat deze arbeidsongeschikt raakten. Ook gingen de werknemers bij NIJL meer verdienen en maakten de loonkosten daardoor een steeds groter aandeel uit van de kostprijs van de eindproducten. Meerdere redenen om zelf machines voor eigen gebruik te bedenken, ontwerpen en fabriceren. Werknemer Wim Spijkerman was niet zelden het creatieve brein achter deze machines. Met behulp van de machines werd de fysieke belasting van de werknemers verminderd en verliep het arbeidsproces veiliger, gemakkelijker en sneller. Geleidelijk aan waren er steeds minder mensen nodig om hetzelfde te kunnen produceren en kon NIJL de concurrentie aan wat betreft zowel prijs als kwaliteit.
Foto’s van zelfontworpen en zelfgemaakte machines door de NIJL:
Zelfontworpen en zelfgemaakte machines voor eigen gebruik bij NIJL:
- foto producten 001 – Een hoogwerker omgebouwd tot transportkar voor zware stalen balken van buiten naar binnen.
- foto producten 002 t/m 006 – Numerator, om nummers in stalen balken te persen, vijf letters tegelijk met een drukcapaciteit van 30 ton (30.000 kg).
- foto producten 007 t/m 008 – Kraan voor boven de ponsknipmachine en plaatknipmachines om producten naar voor, achter, links, rechts, boven en onder te kunnen verplaatsen.
- foto producten 009 t/m 011 – Platen- en strippenstelling met kraan. De stelling schoof automatisch uit op de gewenste hoogte voor de knipmachines.
- foto producten 012 – Numerator, speciaal gemaakt om nummers in plaatmateriaal te persen.
- foto producten 013 t/m 016 – Machine om te ontroesten, eerst met kettingen en later met schuurbanden.
- foto producten 017 t/m 022 – Pijpenbuigmachine voor het buigen van stalen buizen.
Zelfontworpen en zelfgemaakte machines voor meerdere opdrachtgevers:
- foto producten 023 t/m 027 – traplift.
- foto producten 028 t/m 031 – trap voor woning directeur Schut in Lochem.
- foto producten 032 t/m 034 – onderdeel voor lepel heftrucks van Mestebeld Trucks om onderdelen uit vrachtwagens te kunnen takelen.
- foto producten 035 t/m 039 – trekbank voor Telder uit Kampen om kettingen en staalkabel te kunnen beproeven op sterkte.
- foto producten 040 t/m 041 – montage-werkbordes om onderhoud aan vliegtuigen te kunnen plegen. Dit werk heeft men van een ander bedrijf overgenomen. Ook een deel van het personeel kwam toen bij NIJL in dienst.
- foto producten 042 – hydraulisch in hoogte verstelbaar werkbordes voor onderhoud aan vliegtuigen. Het werkbordes was naar beneden verstelbaar, kon horizontaal als looppad dienen en helemaal naar boven verstelbaar als trap.
- foto producten 043 t/m 045 – werkbordes met uitschuifbaar looppad voor onderhoud aan vliegtuigen. Het gaat om een demonstratiemodel voor een tentoonstelling van de vliegtuigindustrie in München. Met dit model demonstreerde men de mogelijkheden op de beurs.
- foto producten 046 – Een bijzondere uitvoering Logo van Deutz in opdracht van Willem Koerhuis door Wim Spijkerman gemaakt.
- foto producten 047 – Kunstwerk in opdracht gemaakt.
- foto producten 048 t/m 049 – Kunstwerk De Kruiskuil op de “Stappenbelt” in opdracht gemaakt.
- foto producten 050 t/m 051 – testopstelling van een met een lier op te trekken spandoek – project Rob Schut.
In slappe periodes in de bouw werden opdrachten binnengehaald om de werknemers aan het werk te kunnen houden:
- foto producten 052 – Kaasboxen, meer dan 200 stuks, in opdracht voor een kaasgroothandel in Veendam gemaakt.
- foto producten 053 t/m 055 – magazijnkarretjes die op opdracht van blokker werden gemaakt. Eerst werden er twee op proef gemaakt en na goedkeuring gingen er maar liefst 35 stuks in productie. De karretjes konden als een treintje met elkaar verbonden worden.
De verschillende bij de NIJL geproduceerde onderdelen werden op de bouwplaats gemonteerd door eigen, geroutineerde montagespecialisten van NIJL. Onderstaande foto’s zijn van projecten, in binnen- en buitenland, waar Wim Spijkerman aan meegewerkt heeft.
- foto projecten 001 t/m 005 – montage staalconstructie voor een boerenschuur.
- foto projecten 006 t/m 009 – onderdelen voor een straalverbinding van meerdere energiebedrijven in Doetinchem. Het ging om een communicatietoren voor de energievoorziening. De betontoren was maar liefst 86 meter hoog. Bovenaan de toren werden twee ringbordessen aangebracht met een doorsnede van 5 meter en in de toren een kooiladder. Een soortgelijke toren met een hoogte van 96 meter werd in Hengelo gebouwd.
- foto projecten 010 – zusterhuis van het Julianaziekenhuis in Apeldoorn.
- foto projecten 011 t/m 016 – beddenhuis van het Julianaziekenhuis in Apeldoorn.
- foto projecten 017 t/m 021 – fabriekshal / opslagruimte in Putten met een overspanning van 30 meter.
- foto projecten 022 – plaatsen van een kooiladder aan een maalderij in Winschoten.
- foto projecten 023 t/m 024 – montage radartoren.
- foto projecten 025 t/m 026 – montage radartoren Holland Signaal.
- foto projecten 027 t/m 033 – montage radartoren Amsterdamse Bos.
- foto projecten 034 t/m 042 – montage geconstrueerde liggers voor Lekkerland Meppel, een distributiecentrum voor snoepgoed.
- foto projecten 043 t/m 047 – montage geconstrueerde liggers voor de Verto tapijtfabriek in Steenwijk. Dit gebouw van 165 meter bij 90 meter is een mooi voorbeeld van geconstrueerde liggers. De liggers hebben een overspanning van 30 meter. De bijbehoren de liggerhoogte is dan 10 % van de overspanning is 3 meter.
- foto projecten 048 t/m 050 – op montage met de oudste kraan van NIJL, een 18 Tons Krupp kraan met een maximale hoogte van 33 meter. Het was de eerste kraan met afstandsbediening vanaf de grond, toen “het nieuwste van het nieuwste”.
- foto projecten 051 – op montage met de Potain kraan. Deze was van Franse makelij.
- foto projecten 052 t/m 057 – montage gaspompstation NAM Wildervank.
- foto projecten 058 t/m 061 – montage verkeerstoren voor de verkeersleiding in Jedda Saoedi-Arabië. De compleet met airco gemonteerde verkeerstoren werd in Rotterdam op de boot gezet. Harmsen bouwbedrijf heeft de betimmering uitgevoerd.
- foto projecten 062 t/m 069 – montage van het onderjuk van een reuzenrad dat boven op een hotel kwam in Chicago. Dit ging in opdracht van Vekoma, een fabrikant van achtbanen en attracties gevestigd in het Limburgse Vlodrop.
- foto projecten 070 t/m 071 – op montage – onbekende projecten.
- foto projecten 072 – op montage – Wim Spijkerman neemt een balkje mee.
- foto projecten 073 – op montage – Wim Spijkerman.
Gerard Schotman
De volgende foto’s heeft Gerard Schotman van de buitenzijde van het fabrieksgebouw op oude locatie aan de Blikman Kikkertweg gemaakt, net voordat deze werd afgebroken. Gerard is in 1980 voorin de hal begonnen als leerling bij de boormachine, ponsmachine, knipmachine en richtbank. Later ging hij naar het midden van de hal om te gaan samenstellen en te lassen. Ondertussen ging Gerard naar de avondschool om zich te scholen en volgde hij lascursussen. Uiteindelijk bracht Gerard het tot chef werkplaats. Gerard wist, als aanvulling op de informatie van Kees Ellenbroek, veel te vertellen over de uitgevoerde werkzaamheden en de verschillende machines die daarbij gebruikt werden.
Onderstaande foto’s zijn van het plaatsen van spanten voor de spelzaal Heidepark in 2010 door de NIJL.
Mocht iemand naar aanleiding van dit artikel mooie foto’s of documenten boven water krijgen, dan hou ik mij aanbevolen (hansheerink@outlook.com 06-25321268).
Foto’s: HWL, Wim Spijkerman, Kees Ellenbroek , Gerard Schotman, Herman Woolderink en Hans Heerink. Foto’s scannen, bewerken en collage: Hans Heerink.
